Фотожурналист анықтамалығы: А

АББЕРАЦИЯ – (aberration) суретті жуатын айналар немесе линзалардың жарық сәулелерін жою. Сфералық аберрация айна немесе линзаның қисық фокустауына байланысты түзіледі. Сыртқы жиектеріне түскен сәулелер линза немесе айна ортасына түсіп фокусталатын сәулелер нүктесінде фокусталмайды.

АВТОАНЫҚТАУ (автофокус) – объективті анықтылыққа автоматты түрде апаратын құрал. Автофокустың пассивті және активті түрі бар. Активті автофокустың қызметі инфрақызыл немесе ультракүлгін      сәулелерінің арқасында жүзеге асады. Ол қараңғыда жұмыс істей алады. Пассивті автофокуста нысананың контрасты сарапқа алынады.

АВТОР – (лат. auctor – жасаушы, шығарушы) – көркем шығарманы, ғылыми публицистикалық туындыны, сәулеткерлік дүниелерді, жобаларды, өнертабысты жазған, әдебиет, өнер, музыка, бейнелеу, мүсін, сәулет, графика, ғылым, техника саласында шығарма жазған (жоба жасаған т.б.) немесе соған қатысқан адам не ұжым (мекеме, ұйым).

АВТОРЛЫҚ ҚҰҚЫҚ – программалық бұйымды әзірлеуге қатысты автордың құқықтық жағдайын анықт айтын заң шығаратын нормалар жиынтығы. Автор лық құқық ғылым, әдебиет, өнер шығармаларын ш ығару және пайдалануға байланысты қатынасты реттей тін азаматтық құкық тарауы; ол ұлттық құқық пен авторл ық құқықты қорғау жөніндегі халықаралық конвенциялармен реттеледі.

АВТОРЛЫҚ ҚАЛАМАҚЫ (гонорар) – (лат. honorarium – сыйақы) – ғылым, әдебиет, өнер туындыларын басып шығару (пайдалану, таралымын көбейту, т. б.) үшін авторға (немесе оның мұрагеріне) төленетін сыйақы. Қаламақының мөлшерлемесін таңдау тараптардың келісімімен айқындалады және шартта тіркеледі. Пайдаланудың басқа түрлері үшін қаламақы төленгеніне қарамастан пайдаланудың әрбір түрі үшін ерекше қаламақы белгіленеді. Авторластардың арасында қаламақы тараптардың келісімі бойынша бөлінеді. Жеке тұлғаның жалақы ретінде салық салынуга тиіс жылдық жиынтық табысынын құрамдас бөлігі болып табылады.

АВТОҚОЗҒАҒЫШ НЕМЕСЕ ТАЙМЕР (автоспуск) – жапқышты (затворды) кешіктіріп жұмыс істететін құрал (көбінесе, 12 сек.). Оның арқасында сіз өзіңізді отбасыңызбен, достарыңызбен бірге суретке түсіре аласыз.

«AUTO» РЕЖИМІ – экс­позицияны толық фотокамераға тапсырғыңыз келсе, онда AUTO режимін қоясыз.

АДАМС ЭНСЕЛ – (ағылш. Ansel Easton Adams; 20 ақпан 1902 – 22 Сәуір 1984) – американдық фотограф,  американдық батыстың қара-ақ суреттерімен танымал. Сондай-ақ, Адамс «Камера», «Негатив», «із» трилогиясының (ағылш. The Camera, the Negative, the Print) және F/64 фотографиялық тобының негізін қалаушылардың бірі. Жаңа көзқарас фотографиясы­ның маңызды өкілдерінің бірі. Сонымен қатар, Адамс Фред Арчермен бірге фотографтарға дайын негативтің сапасын бақылауды жақсартуға мүмкіндік беретін аймақтық жүйені құрды.

АЗАМАТТЫҚ ЖУРНАЛИСТИКА – ақпарат жинауда, есеп беруде, сараптама жасауда және жаңалық таратуда белсенді рөл атқарады. Азаматық журналистика – БАҚ арқылы ақпарат тарату үздіксіз процесін қарқынды етуге көмектеседі.

АЙНАЛЫ ФОТОАППАРАТ – түсіріліп жатқан сурет түсірілім әйнеккөзінен бақыланатын    фотоаппарат түрі.

АЙҚЫНДАУЫШ  (проявитель) – пленкада немесе фотоқағазда көрінбей қалған суреттерді көрсететін химиялық сұйықтық.

АККРЕДИТАЦИЯ  (Сrеdіt – латын сөзі, аудармасы сенім) – ұйымдардың,      жекетұлғалардың,тауарлардың, тұр ғын дарға көрсетілетін кызметтердің т.б. белгілі бір талаптарға сай келетіндігін, олардың осы тұрғыдан аса жауапты қызмет аткаруына мүмкіншілік ту дыратын немесе қалыптасқан са палық стандарттарға сәйкестігін куә ландыратын, өкілетті органдар тарапынан жүргізілетін іс-шаралар.

АКЦЕНТ – көрермендер әрдайым кескіннің жарықтандырылған бөліктеріне және көлеңкеге батырылған жерлерге көбірек көңіл бөледі. Сондықтан кескіннің кейбір бөлшектеріне жарық екпіні оған ерекше мән береді. Мұны, мысалы, театрларда режиссерлер белсенді қолданады, маңызды нәрсе болатын жерге жарық шамдарын бағыттайды.

АҚТЫҚ БАЛАНСЫ (WB) – ақ түстің балансы (Ба­ланс белого) немесе түс температурасы. Бір қарағанда, бізді қоршаған жарық үш спектралды компоненттен тұрады: қызыл, жасыл және көк (RGB). Егер осы компоненттердің бәрі бірдей қатынаста болса, онда ол ақ түсте болады. Бірақ өмірде бәрі күрделі және абсолютті ақ түс өте сирек кездеседі. Камерада WBны реттеу оңай, әдеттегі барлық сандық немесе DSLR камералары осындай функцияға ие. Әдетте камера алдын-ала орнатылған WB профильдерінің бірін ұсынады, мысалы, «күн сәулесі», «бұлтты», «шағылған жарық», «қыздыру шам», «жарқыл» және, әрине, «авто».

АЛҒАШҚЫ    ФОТОСУРЕТ – 1826 жылы «Терезеден көрініс» (Вид из окна) атты фотосуретті, француз фотографы Жозеф Ньепс түсірді. Ол түсірілімнің ұзақтығы (выдержка) 8 сағ ат ты құрады.

АЛМАТЫДАҒЫ ТҰҢҒЫШ ФОТОСТУДИЯ – Ре­сейден қоныс аударушы шаруа көшiмен Семей шаһарына Томск губерниясынан Соломон Лейбин атты мұжық келiп, қазақ жерiндегi тұңғыш фотозертханасын ашады. Бүгiнгi бiзге жеткен Құнанбай әулетiнiң, Абайдың, Шоқан Уәлихановтың және жер аударылған Федор Достоевскийдiң фотобейнелерiн сол Лейбин түсiредi. Бiрақ та бұл өте құнды фотолардың авторы жөнiнде басқа да пiкiрлер бар. 1873 жылы Жетiсу губернаторы Колпаковский сол Лейбиндi Верный шаһарына алдырып, Штабной және Колпаковский (қазiргi Гоголь және Достық даңғылы қиылысы) көшелерi түйiскен тұста қаладағы алғашқы фотостудия ашылады.

АЛТЫН ҚИМА (золотое сечение) – композицияның маңызды ережелерінің бірі. Суреттің 1/3 биіктігіндегі қашықтықта немесе шекарадан кадрдың еніне дейінгі аралықта жатады.  Бұл көру нүктелерінде маңызды нысандардың орналасуы табиғи көрінеді және көрерменнің назарын тартады.

АНДРЕЙ СТЕНИН– атындағы Халықаралық фотожурналистика байқауы – Жас фотографтарды қолдауға және заманауи фотожурна лис тика міндеттеріне қоғамның назарын аударуға бағ ыт талған. Бұл жас фотографтарға арналған алаң – талантты, сезімтал және барлық жаңалықтарға ашық.

АНРИ КАРТЬЕ БРЕССОН – (фр. Henri Cartier-Bresson; 22 тамыз 1908 – 3 тамыз 2004) – француз фотографы, XX ғасырдың реалистік фотографиясының шебері, фототілші, фоторепортаж бен фотожурналистиканың әкесі, деректі фотографияның өкілі.

АНЫҚТЫЛЫҚ ТЕРЕҢДІГІ (резкость) – суреттің кеңістігіндегі нақты көрінетін диапазон. Мысалы, пейзажда суреттің барлық бөлігінің нақтылығы барынша мол болса, портретте тек қана кадрдағы модель анық көрініп, фонның бұлдырлау болуы шарт.

АНЫҚ БЕЙНЕЛЕНГЕН КЕҢІСТІКТІҢ АУМАҒЫ  (глубина резко изображаемого пространства. ГРИП) – Анық бейнеленген кеңістіктің аумағын реттеу үшін дифрагманы қолданасыз. Диафрагма ашылған сайын (f саны аз), анық бейнеленген кеңістіктің аумағы аз болады. Диафрагма жабылған сайын (f саны көп), анық бейнеленген кеңістіктің аумағы көп болады.

АПЕРТУРА  –  (лат. apertura – саңылау).  Электронды               сәулелік               аспапта (ЭСА)  Апертура-қабылдағыш ЭСА-тың (мысалы, кинескоптың) экранының немесе таратушы ЭСА-тың нысанасының жазықтығындағы электрондық сәуленің көлденең қимасы.Объектив саңылауы.

АППЕЛЯЦИЯ (шағым) – істі шын мәнінде қайта қарауға құқы бар жоғарғы орындарға өзі келіспейтін шешім немесе қаулы-қарарлар жөнінде шағымдану. Өктемдік құрылымдармен келіспеушілік жағдайында, мысалы, ауруханаға берілетін лицензияға рұксат бермеген, сақтандыру төлемдерін өтемеген т.б. жағдайларда колданылады.

АРХИТЕКТУРАЛЫҚ ЖАНР (сәулеттік) – Архитектуралық фототүсірілім үш тарапта: жеке шығармашылық, яғни фотоөнер туындысы түрінде, қазіргі қалалық не өндірістік пейзаждың бір түрі ретінде және құжат, яки естелік кескін ретінде қарастырылады. Архитектуралық ескерткіштердіңфотографиялары, сайып келгенде, сәулет өнерінің туындысын фотография тіліне аудару болып табылады.

АРАГО – Доминик Франсуа Жан Араго (фр. Доминик François жан Араго; 26 ақпан 1786 Эстажель – 2 қазан 1853, Париж ) – Француз физик, астроном және саясаткер. Париж ғылым академиясының мүшесі (1809), Лондон Корольдік қоғамының шетелдік мүшесі (1818), Санкт-Петербург Ғылым академиясының шетелдік құрметті мүшесі (1829).

АРИСТОТЕЛЬ  – (көне грек ше:     Ἀριστοτέλης;        б.з.б. 384 ж., Ста гира (Орталық Македония), Колхида түбегі – б.з.б. 322 ж. 7 наур ыз, Халқида, Еубея аралы) – ежел гі грек философы, Платонның шәкірті, Ескендір Зұлқарнайынның (Ұлы Ескендір) ұстазы, «адамзаттың бірінші ұстазы» деген құрметті атаққа ие.

АСАЖАРЫҚТАНУ (за­светка) – суреттің, негативтің қараюы немесе түрлі-түсті слайдтың ағаруы. Оған мынадай факторлар әсер етеді:

1. фотоэмульсияға шеттен түс кен жарық;
2. суретті айқындаған (проявление) кезде оттегінің ауамен қосылуы;
3. жарамдылық мерзімі асып кетк ен пленканы немесе фотоқа ғаз ды қолдану;
4. пленканы, фотоқағазды ылғалды және температурасы жоғары жерлерде сақтау.

АСИММЕТРИЯ – (грек. asymmetria, көне грекше: ασυμμετρία «сәйкес емес», көне грекше: μετρέω – «өлшеу»). Бөліктердің бір-біріне сай болмауы, симметриясыздық. Көбіне бұл ұғым визуалды нысандарға және өнерге қатысты пайдалынаылады.

АССОШИЭЙТЕД ПРЕСС –(АП; ағылш. Associated Press, AP) – ақпарат пен жаңалықтардың ірі халықаралық агенттіктерінің бірі. Ол газет баспаларының жаңалықтар кооперативі  ретінде басталды. «Доу Джонс» экономикалық және коммерциялық қызметі, сондай-ақ фото, теле және радио қызметтері бар. Штаб-пәтері Нью-Йоркте орналасқан. Ресейде жұмыс істейтін еуропалық бөлімшенің Штаб-пәтері Лондонда орналасқан.

АУЫСПАЛЫ ФОКУСТЫҚ ОБЪЕКТИВ (зум) – суреттегі нысан (объектінің) көлемін үлкейту немесе оны жақындату. Зум объективі – бұл бекітілген фокустық линзадан (FFL) айырмашылығы, фокустық ұзындық (және, демек, көру бұрышы) өзгеруі мүмкін объектив элементтерінің механикалық жиынтығы. Ауыспалы фокустық объектив фотография үшін қолданылады, онда әртүрлі сюжеттерге жылдам қозғалу қажет, егер белгіленген фокустық линзаларды қайта орналастыруға уақыт немесе ниет болмаса (негізінен бұл әр түрлі репортаждар – клубтық түсірілім, спорттық іс-шаралар, үйлену тойлары, саяхаттар).

АХРОМАТИКАЛЫҚ ТҮСТЕР – Ахроматикалық реңктер, Ахроматикалық түстер. (грек тілінен а-теріс бөлшек және chroma – түс: achromatic – түссіз) тондар (көрінетін сәулелену, жарық), түс реңі жоқ және бір-бірінен тек жарықтығымен (жарықтығымен) ерекшеленеді; қабылдау мағынасында түс реңі жоқ түстер. Ахроматикалық түстер түс тазалығы мен қанықтылығының нөлдік мәндерімен сипатталады.

АШЫҚ КОМПОЗИЦИЯ – ашық композиция ортадан тепкіш, ол үдемелі қозғалысқа немесе спиральды     кеңейетін траектория бойынша сырғуға тартылады. Көбінесе барлық композиция сурет өрісін толтыратын көптеген тең құқылы  орталықтардан тұрады.

АЭРОФОТОТҮСІРІЛІМ – атмосфералық ұшу аппаратында (ұшақта, тікұшақта, дирижабльде және т.б. немесе олардың пилотсыз аналогында) орнатылған аэрофотоаппараттың көмегімен жер бетінен белгілі бір биіктіктен аумақты суретке түсіру түсірілген учаскелерде объективті кеңістіктік деректерді алу, зерттеу және ұсыну мақсатында. (Ғарыш аппараттарының көмегімен жүргізілетін түсірілім түрлері «ғарыштық түсірілім».)

Аэрофототүсірілім кезінде алынған деректер әсіресе картографияда, аумақтың шекарасын анықтауда, жерге орналастыруда, түрлік барлауда, археологияда, қоршаған ортаны зерттеуде, кинофильмдер мен жарнамалық роликтер өндіруде және т. б. қолданылады.

Асылхан Әбдірайымұлы

Мәтін «Фотожурналист анықтамалығы» кітабынан алынды